در سال ۱۹۹۶ و در زمان حاکمیت اول طالبان، دکتر ناربرت هول، فرستاده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد برای افغانستان در یکی از سالن‌های وزارت امور خارجه در کابل انتظار آمدن محمدحسن آخند، معاون شورای سرپرست طالبان را داشت. او نگاهی به ساعت از کارافتاده روی دیوار انداخت. مرکز این ساعت‌ها در اثر جنگ‌های داخلی هدف گلوله قرار گرفته و در نتیجه همه ساعت‌های وزارت از کار افتاده بودند.
دکتر هول که قبلا هم در همین سالن ملاقات‌هایی با بعضی از مقام‌های طالبان از جمله محمد غوث، وزیر خارجه طالبان داشت، در حالی که به سوی ساعت از کار افتاده اشاره می‌کرد، گفت:« من هر زمانی که به کابل می‌آیم، این ساعت ۹:۴۵ را نشان می‌دهد. در این‌جا زمان متوقف است.»
وحید مژده، تحلیلگر سرشناس مسائل سیاسی افغانستان در آن‌زمان کارمند وزارت خارجه طالبان بود. او سه سال پیش در کابل ترور شد. آقای مژده در کتابش، «افغانستان و پنج سال سلطه طالبان» این صحبت نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل را تایید می‌کند و می‌نویسد: «ٰواقعا چنین بود. طالبان هیچ‌گاه به اهمیت زمان پی نبردند و به همین علت فرصت‌های بسیار مساعدی را از دست دادند.»
سه دهه بعد، یکی از این «فرصت‌ها» ده روز پیش در دوحه، پایتخت قطر برای پیدا کردن راه حل مسئله حکومت طالبان و افغانستان مهیا شد. میزبان این نشست سازمان ملل متحد بود و یکی از اهدافش بحث درباره تعیین فرستاده ویژه این سازمان برای افغانستان بود. طالبان اما در این نشست شرکت نکردند که به باور شماری از نمایندگان ویژه کشورهای حاضر «از دست دادن فرصت از سوی طالبان» بود.
حدود دو ماه پیش (۸ جدی/دی ۱۴۰۲) شورای امنیت سازمان ملل متحد در قطعنامه‌ای از لزوم انتخاب یک نماینده ویژه این سازمان برای افغانستان صحبت کرد. چین و روسیه به این قطعنامه رای ممتنع دادند.
در حال حاضر سازمان ملل متحد تحت عنوان «هیئت معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان» که به اختصار «یوناما» گفته می‌شود، در این کشور حضور دارد. این نمایندگی متشکل از بیش از ۲۰ اداره متفاوت این سازمان است که با هدف «کمک به دولت و مردم افغانستان برای تثبیت صلح پایدار» در بیشتر از دو دهه گذشته در این کشور فعال است.
علاوه بر این، کمتر از هشت ماه پس از حاکمیت دوباره طالبان بر افغانستان، شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد برای نخستین‌بار پس از دو دهه، ریچارد بنت، یکی از گزارشگران کارکشته خود را به عنوان گزارشگر ویژه برای نظارت از حقوق بشر در افغانستان منصوب کرد.
از دید حکومت طالبان، سازمان ملل متحد مدتی است که عزم خود را جزم کرده است تا «بر اساس برنامه‌ای منظم، اتهاماتی» را علیه حکومت طالبان وارد سازد. سئوال آن‌ها این است که با وجود یوناما و ریچارد بنت چرا قرار است که نماینده ویژه هم تعیین شود؟
سازمان ملل در چه مواقعی نماینده ویژه تعیین می‌کند؟
از دید ملک ستیز، کارشناس ارشد حقوق و روابط بین‌الملل در سه حالت سازمان ملل متحد نماینده ویژه تعیین می‌کند. «حالت نخست، زمانی که جنگ و منازعات در یک سرزمین از کنترل دولت خارج شود، سازمان ملل متحد نماینده ویژه‌ای را برای هماهنگی نهادهای بین‌المللی، دولت‌های منطقه و بازیگران ملی شکل می‌دهد. این نماینده ویژه تلاش می‌کند تا شواری‌های داخلی را با نقش نهادهای منطقه‌ای و دولت‌های منطقه در سطح نهادهای بین‌المللی و ساختارهای بین‌المللی (مثل شورای امنیت) پیوند می‌دهد.»
آقای ستیز می‌گوید که در حالت دوم، وقتی که وضعیت از طریق نهادها و ساختارهای رسمی حل نشود، بحران پیچیده می‌شود و این پیچیدگی دامنه‌اش به دولت‌های منطقه هم صدمه می‌زند و خطر بحران، بین‌المللی می‌شود، در این هنگام هم سازمان ملل متحد نماینده ویژه تعیین می‌کند.
و اما مورد سوم، حالت مفهومی یا تماتیک دارد. سازمان ملل متحد در وضعیتی که یک مبحث خاص مورد تهاجم قرار می‌گیرد، نماینده ویژه انتخاب می‌کند.
نحوه انتخاب نماینده ویژه سازمان ملل متحد
دبیرکل سازمان ملل متحد، نماینده ویژه این سازمان را از بین افرادی که نامزد شده‌اند و درخواست داده‌اند انتخاب می‌کند. موضوع مهم این است که این فرد را اعضای شورای امنیت باید تایید کنند. این‌جاست که موضوع اختلاف نظر اعضای این شورا جدی‌تر می‌شود.
در مسئله تعیین نماینده ویژه برای افغانستان، چین و روسیه از دیدگاه طالبان پیروی می‌کنند.
به نظر ملک ستیز، نمایندگان ویژه باید دست‌کم سه ویژگی داشته باشند: یکی این‌که از شرایط و زمینه‌ای که دولت‌ها در آن سرزمین است، آگاهی داشته باشند. دوم این‌که چهره شناخته شده بین‌المللی باشند که بتوانند اعتبار سازمان ملل متحد را نمایندگی کنند و مورد سوم هم این‌که پیشینه مثبتی داشته باشند.
محمود مستیری، وزیر خارجه سابق تونس و اخضر ابراهیمی، وزیر خارجه سابق الجزایر در گذشته جزو نماینده‌های ویژه سازمان ملل متحد برای افغانستان بودند.
در حال حاضرهم فریدون سینیرلی‌اوغلو، هماهنگ‌کننده ویژه سازمان ملل متحد برای امور افغانستان است که مدتی وزیر خارجه ترکیه بوده است. او حالا یکی از نامزدهای احتمالی نماینده ویژه سازمان ملل متحد برای افغانستان است.
با وجود یوناما و ریچارد بنت چه نیازی به نماینده ویژه است؟
ملک ستیز، پژوهشگر ارشد حقوق و روابط بین‌الملل به این نظر است که ریچارد بنت، گزارشگر ویژه حقوق بشر است که از طرف شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد، دستور کار و حیطه فعالیتش فقط در زمینه نظارت بر حقوق بشر و گزارش‌دهی به شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد است، یعنی او کارویژه سیاسی ندارد تا بتواند هماهنگی مذاکرات، تامین ارتباطات میان دولت‌ها یا نقش دیپلماتیک برای حل مسئله افغانستان را انجام دهد. اما نماینده ویژه، دستورکار و صلاحیت‌های گسترده‌تری دارد که بر بنیاد مصوبه شورای امنیت تعیین می‌شود و دولت‌های عضو سازمان ملل متحد مکلف هستند با او همکاری کنند. «در واقع او نقش سیاسی مذاکرات برای حل و فصل قضیه افغانستان را خواهد داشت، اما ریچارد بنت این دستورکار را ندارد و به‌صورت خاص فقط در زمینه حقوق بشر تمرکز می‌کند.»
اثر نماینده ویژه بر حکومت طالبان
سهیل شاهین، مذاکره‌کننده ارشد طالبان به این نظر است که نماینده ویژه سازمان ملل متحد تلاش خواهد کرد تا در امور افغانستان مداخله کند. آقای شاهین که حکومت طالبان او را به عنوان نامزد نمایندگی طالبان در سازمان ملل متحد، معرفی کرده‌اند، (که تاکنون پذیرفته نشده) به این نظر است: «این شبهه وجود دارد که نماینده ویژه جدید ممکن است برخی تصمیم‌هایی را بر افغانستان (حکومت طالبان) تحمیل کند.»
از دید ملک ستیز هم تعیین این نماینده بر حکومت طالبان اثر خواهد گذاشت، چرا که طالبان (با تعیین نماینده ویژه) باید بیشتر پاسخگو باشند، به این دلیل که حالا در برابر حقوق بشر و یک نماینده ویژه قرار می‌گیرند، اما این نماینده ویژه، طالبان را مکلف به حساب‌دهی در برابر جامعه بین‌المللی می‌سازد. «به همین دلیل است که طالبان از این ماموریت فرار می‌کنند و اگر طالبان با نماینده ویژه همکاری نکنند، مشکل بسیار کلانی را برای خود خلق می‌کنند؛ چرا که پذیرفتن‌شان به عنوان یک بازیگر در سازمان ملل در آینده، از حالا هم دشوارتر خواهد شد و کرسی سازمان ملل متحد به آن‌ها سپرده نخواهد شد.»
اولین کسی باشید که نظر بدهید on "چرا سازمان ملل می‌خواهد برای افغانستان نماینده ویژه تعیین کند؟"